Oraya ilk yazıldığımda en gözde hocalardan biri anayasa hukuku ve siyaset bilimi alanında uluslararası üne sahip olan, benim de bir yıl öncesinde Aix en Provence’da düzenlenmiş olan Akdeniz Yaz Üniversitesi’nde tanıdığım Maurice Duverger idi.
1917 Angouleme doğumlu ve 20. yüzyılın alanındaki büyük bilim adamlarından biri olan Duverger’nin hâlâ yaşadığını öğrenmekten büyük mutluluk duydum.
Duverger anayasa hukuku, siyaset bilimi, siyaset sosyolojisi alanındaki kitaplarıyla ülkemizde de çok tanınır.
Onun ülkemizde bu denli tanınması ve sevilmesinin bir nedeni de Kemalizmi, 3. Dünya ülkeleri için bir üçüncü yol olarak görmesidir.
Dün Pantheon’daki Hukuk Fakültesi’nin önünden geçerken, bütün bunları anımsadım.
İlginçtir, “Cumhuriyet Bilim Teknoloji”nin 12 Ağustos 2011 tarihli nüshasında, bu görüşü destekleyen bir yazı çıktığında da Duverger’yi hatırlamıştım.
Söz konusu yazıda, 1935’te İstanbul’da toplanmış olan 12. Kadın Kongresi’nde Mısır Delegasyonu Başkanı olan Sitti Şaravi’nin, Atatürk’ü hem Mısır’ın hem de bütün Şark’ın lideri olarak kabul edip şöyle söylediği naklediliyordu:
- Siz ona Atatürk dersiniz, biz onu “Ataşark” diye anarız. Çünkü o yalnız Türk’ün değil, bütün Şark’ın ve bilhassa kardeş Mısır’ın da atası ve önderidir.
***
Ne yazık ki, Sitti Şaravi’nin 1935’te, ünlü siyaset bilimci Duverger’nin 1950 – 60’larda söyledikleri tarihi gerçeklerle bağdaşmıyor.
Evet gerçi Atatürk, Kurtuluş Savaşı’nın önderi Mustafa Kemal olarak Mağrıp’tan Maşrık’a, Tunus’tan Hindistan’a, dünya âleme örnek, öncü olmuştur. Ama etki ve rol modelliği olayın antiemperyalist savaş tarafıyla sınırlı kalmış, Aydınlanmacı reform yönünü kapsamamıştır.
Gerçi Mısır’da, bir ara iktidar ortağı da olan El Siyasa Hareketi ile Mısır Kadınlar Birliği, Mustafa Kemal’i yakından izlediler. Evet Al Siyasa Grubu ve Gazetesi, Firavun Okulu adını verdikleri, ülkenin tarihini İslam döneminin de dışına taşıyan bir tarih yorumu getirdiler, hatta Abd-Ül Aziz Fehmi, Arap Dil Akademisi’nde Türkiye’den 14 yıl sonra Latin alfabesini önerdi; ama kabul etmek gerekir ki, bütün bunlar çok sınırlı kaldı.
“Kurtuluş – Kuruluş” adlı yapıtında bu noktalara dokunan Bülent Tanör, durumu iki ülke arasındaki sosyal zaman farklılığına bağlıyor.
Mısır, Nasır hareketi ile Türkiye’yi örnek almaya hazırlandığında ise Ankara, Londra ve Washington’un güdümünde, Kahire’nin öncüsü olduğu ulusalcı akıma karşı kalkan görevini üstlenmişti bile.
Duverger Türkiye’yi, daha doğrusu “Kemalizm”i 3. Dünya’ya örnek gösterirken, Menderes – Zorlu diplomasisi, Bandung’da 3. Dünyacı hareketi bir komünist oyunu olarak niteliyordu.
***
Emperyalizmin etkisi ve şapşal sözde liberallerin aymazlığıyla safça “Arap baharı” olarak adlandırılan hareketin, hiçbir yerde Arap rejimlerini laik bir ufka doğru açmadığını da görüyoruz.
Arap dünyasında laikleşme görülmedikçe, ne bir devrimden ne de demokrasiden söz edilebilecektir.
Tabii Mustafa Kemal’in Arap dünyası ve Şark’taki (Doğu) etkisi için de durum aynı.
Başka bir deyişle, Kurtuluş Savaşı komutanı Mustafa Kemal, “Ataşark” olabilir, ama Aydınlanmacı, laik Atatürk “Ataşark” olmamıştır hiçbir zaman.
Atatürkçülüğün ya da Kemalist ideolojinin zaman içinde, Arap ülkelerini, Müslüman dünyayı etkilemesini umanlar, garip bir sürprizle karşılaşmışlar, beklentilerinin tersine, “Arap ideolojisi”nin Kemalist Türkiye’yi etkilediğini görmüşlerdir.
Sitti Şaravi, yirminci yüzyılın ilk yarısında Türkiye’nin Mısır’ın geleceği olmasını bekliyordu. Yirmi birinci yüzyılın başında ise artık herkes “Mısır Türkiye’nin geleceği” demeye başlamış bulunuyor.
Bu demek değil ki Türkiye’den çıkmış bir Ataşark modeli kimse tarafından önerilmiyor. Tam tersine öneriliyor, ama bu “Ata” o “Ata” değil; Made in USA Ataşark’ın modelinin de Atatürk’ünki ile hiçbir ilgisi yok.
Üzgünüm ama ne yapayım ki gerçek durum bu!
Ali Sirmen/Cumhuriyet
Yorum Gönder