Bayburt İzlenimleri - Deniz Kavukçuoğlu

Bayburt tarihinin bilinen geçmişi Anadolu’nun köklü kavimlerinden Azzi ve Hayasalarla başlıyor; onu Hatti, Hitit ve Urartular izliyor. Bölge MÖ VII. yüzyılda ilkin Kimmer, ardından İskit akınlarına uğruyor. Urartu yıkılıyor ve bölgeye gelen Kraliyet İskitleri o döneme göre Anadolu’nun en büyük kenti olan Gymnias’ı kuruyorlar. Gymnias kentinin bugünkü Bayburt ilinin sınırları içinde ve kuzeyinde olduğu tahmin ediliyor. İskit egemenliği Ortadoğu’da sona erdikten sonra, bir dönem Ermeni ve daha sonra tarihçi Mahmut Goloğlu’nun deyişiyle “Anadolu’nun ilk milli devleti: Pontus” devleti sınırları içinde kalan Bayburt, Pontus devletinin Helen etkisiyle kimlik değiştirmesi ve ardından da Pontus’un Roma tarafından yıkılmasıyla yeni bir döneme geçiyor.
Bayburt’un bir müddet Roma İmparatorluğu egemenliğine girdiği ve bu imparatorluğun ikiye ayrılması üzerine Doğu Roma toprakları içinde kaldığı biliniyor. Bayburt ve yöresi, Türkmenlerin Anadolu’da ilk yerleştikleri bölgelerdendir. Tuğrul Bey’in Anadolu seferi (1054) sırasında Bayburt, Çoruh Nehri ve Karadeniz dağlarına (Parhar) uzanan sahalara akınlarda bulunan Selçuklu kuvvetlerinin hücumlarına maruz kaldı ise de fethedilemiyor. Kesin Türk egemenliği Malazgirt Meydan Savaşı’ndan (1071) sonra gerçekleşiyor.
***
Bir zamanlar önemli bir ticaret merkezi olan Bayburt, bugün yoksul ve sürekli göç veren bir kent. Bu olgu kentin gelişim potansiyeli açısından önem taşıyan genç nüfustan yoksunlaşmasına yol açıyor. Gençler iş ve gelişme olanakları sunan büyük kentlere göçüyor, nüfusun yaş ortalaması yükseliyor. Kentin 1990 yılında 107 bin 330 olan nüfusu 2011 yılında 76 bin 724’e düşmüş; 1990 yılında il nüfusu sıralamasında Türkiye genelinde 73. sırada bulunan Bayburt bugün 81. sırada.
Nüfus ortalaması yaşlandıkça kent de muhafazakârlaşıyor. Bu durum, genel seçimlere de yansıyor. 2007 genel seçimlerinde partilerin aldığı oy oranları şöyle: Adalet ve Kalkınma Partisi yüzde yüzde 60.75, Milliyetçi Hareket Partisi yüzde 19.33, Saadet Partisi yüzde 8.59, Demokrat Parti yüzde 5.92, Cumhuriyet Halk Partisi yüzde 2.91.
Bahçeşehir Üniversitesi’nin hazırladığı 19.7.2010 tarihli bir raporda Bayburt’un da bulunduğu Kuzeydoğu Anadolu bölgesinde okuma yazma bilmeyenlerin nüfus içindeki payı yüzde 22.5.
***
Bayburt’taki devlet yetkilileri gibi yerel yöneticiler de kentin turizme açılmasının ekonominin gelişmesine önemli katkıda bulunacağını söylüyorlar. Gerçekten de Bayburt iki üç günlük geziler için görülmeye değer bir kent. Dış yüzeylerinde mor, yeşil ve firuze renkli çinilerin kullanılmış olması nedeniyle Osmanlı döneminde “Çinimaçin Kalesi” de denilen Bayburt Kalesi, Dede Korkut Türbesi, Akkoyunluların kurucusu Turali Bey oğlu Fahrettin Kutlu Bey tarafından yaptırılmış Sünür Kutlu Bey Türbesi, Aydıntepe ilçesinde bulunan Yeraltı Şehri, Sarıkayalar Şelaleleri, Çimağıl Mağarası, Helva köyü Buz Mağarası, kayak sporuna ilgi gösterenler için Kop Dağı Kayak Merkezi. Ve doğal ki Baksı köyünde, Baksı Kültür Sanat Vakfı tarafından yaptırılan ve Batı’daki benzerlerinden hiç aşağı kalmayan çağdaş mimarisi ve tasarımıyla Baksı Müzesi.
Mimari deformasyona/yozlaşmaya uğramış kentten bir an önce kaçmak isteyenlere, doğa başta Çoruh Irmağı ve yaylalar olmak üzere çeşitli güzellikler sunuyor.
Ne var ki sonuçta dönüp dolaşıp gecelemek için kentteki otellerden birine dönecek olan yabancının akşamını nasıl geçireceği sorusuna yetkililer doyurucu bir yanıt bulamıyorlar. Kentte yerli veya yabancı olsun bir yabancının gidebileceği hiçbir eğlence yeri yok! Kentin genelinde alkollü içki servisi yapan hiçbir lokanta da yok! Serinlemek için bir bardak bira veya ısmarladığınız et yemeğinize eşlik edecek bir kadeh şarap istiyorsunuz, garsonun yanıtı hep aynı oluyor: “Kusura bakmayın, içki veremiyoruz!”
Adı konmamış bu içki yasağını yerli turiste belki anlatır, anlayışla karşılanırsınız da aynı anlayışı bir yabancıdan beklemek pek olası görünmüyor. Benzer durumlar, “Ah, turizme bir açılsak da ceplerimiz biraz para görsün” diye düşünen birçok Orta ve Doğu Anadolu kenti için de geçerli.
Bayburt da, altı kebap üstü şişhane örneği, altyapısı kapitalistleşme süreci yaşayan, fakat üstyapısı feodal kalmakta direnen birçok kentimizle aynı yazgıyı paylaşıyor. Altyapısı ile üstyapısı arasındaki bu çelişki keskinleştikçe Bayburt’un geleceği tüm iyi niyetli çabalara karşın pek parlak görünmüyor.