1935 yılında Atatürk’ün emriyle Başbakanı İsmet İnönü, Doğu ve Güneydoğu’ya gidiyor, raporunu Atatürk’e sunuyor. Bugünkü tarntışmalara ışık tutması açısından, “Dersim Planı”nın nasıl işletildiğini okumadan önce, İnönü’nün, Erzincan Halkevi’nde vatandaşylarla sohbetini, Doğan Kitaptan çıkan “İsmet Paşa’nın Kürt Raporu” isimli kitabımdan aktarıyorum:
Dersimliler işgal ediyor
İnönü, Erzincan Halkevi’nde Dersimliler (Tunceli) tarafından soyulanları dinliyor. Bu durumu raporuna “Soyulanlar adeta geçit yaptılar” diye aktarıyor. İnönü, soygunları, Kürtlerin baskılarını raporunda şöyle belirtiyor:
“Hikâyeler çok acıklıdır. çalışarak biriktirdiği para ile dönerken soyulup dilenci haline gelmiş olanlar, bilmem kaç defa sürülerini kaptırarak artık hayvan beslemekten vazgeçmiş olanlar, tarlasına ve merasına gidemeyenler birer birer anlattılar. Dersim Kürtlerine karşı vaktiyle set olan Türk köyleri dağılıp zayıflayarak ve Ermeniler kâmilen (tamamen) kalkarak Dersimlilerin istilasına karşı meydan tamamen boş kalmıştır.
Erzincan yanındaki boş köyler, Dersim’in semiz halkı ile süratle dolmaktadır. Erzincan beyleri arazileri de işlemek için Dersimlileri maraba adı ile kullanmaktadır. Bu, beylerin bir nevi Dersimli himayesine sığınmasıdır.
Bu köyler ve marabalar Dersim çapulcu kollarının içeri yayılması için menzil ve yatak rolü yapmaktadırlar. Az zamanda Erzincan’ın Kürt merkezi olmasıyla asıl korkunç Kürdistan’ın meydana gelmesinden ciddi olarak kaygılanmak yerindedir.”
İşte, o planın ayrıntıları
İnönü’nün raporunda Dersim (Tunceli) ile ilgili bölüm büyük önem taşıyor. Raporun bu bölümü “Dersim ıslahına bir program halinde tevessül edeceğiz (gireceğiz). Program, hazırlık, silahtan tecrit ve icap ederse iskân safhalarını ihtiva edecektir” diye başlıyor.
İşte Başbakan İnönü’nün “Dersim Planı”:
“– Hazırlık ve silahsızlama üç senede olacaktır.
– Dersim vilayetini yeni usulde teşkil edeceğiz. Muvazzaf bir Kolordu Kumandanı, vali ve üniformalı muvazzaf zabitler (Rütbesi teğmenden binbaşıya kadar olan asker) kaza (ilçe) kaymakamları olacaktır. Kaza memurlarından hiçbiri yerli olmayacaktır. Ve bulundukça, emekli zabitler memuriyetlere tayin olunacaktır.
– İlbaylık (valilik) dairesi bir kolordu karargâhı gibi, fakat maksada elverişli olarak teşkil olunacaktır. Asayiş, yol, maliye, ekonomi, adliye, kültür, sağlık şubeleri olacaktır. İdama kadar infaz ilbaylıkta bitecektir. Adliye usulü basit, hususi ve kesin olacaktır.
– İlbaylığın, muhakeme etmek üzere Dersim haricinden istediği yerli alakalılar veya yatakları ilbaylığa göndermeye devlet teşkilatı mecburdur. Kazaların teşkilatı bu esasa göre yapılacaktır.
– İlbaylığın emrinde asgari yedi seyyar jandarma taburu bulunacaktır. Sabit jandarması ayrıdır. İlbaylığa yardım etmek Genel Enspektörlerin (müfettişler) vazifesidir. İlbaylık bu teşkilat ile idareyi alacaktır.
– 1935 ve 1936’da yolları, karakolları yapılacaktır. 1937 ilkbaharına kadar hazır olursa mürettep ve seferber 2. Fırka kuvvet ilbaylığın emrine 1937 ilkbaharında verilecektir. Süratle bütün Dersim silahtan tecrit olunacak. İlbaylığın o zamana kadar tetkiki neticesinde kuvvetle yapılmasını tasavvur ettiği, hükümete bildirdiği icraat da yapılacaktır.
– Bundan sonra Dersim’e verilecek şeklin safhası başlayacaktır. Bütün bu tasavvurlar gizlidir.
– İlbaylık yol, orman işletme, çabuk ve kesin adalet gibi bir idare ile işe başlayacaktır.
– İlbaylığın lüzum göstereceği diğer ihtiyaçları temin etmek ve eğer Dersimliler bizim düşündüğümüz zamandan evvel harekete kalkarlarsa programı hemen tatbik etmek zaruridir.
- Bu tasavvurları İcra vekilleri (Bakanlar) ve Genelkurmay başkanı ile Kamutay (TBMM) başkanından başka yalnız ilbay ve iki Genel Enspektör ve üç ordu müfettişi şahsen bileceklerdir. Maiyet memurları bilmeyeceklerdir.”
Raporlar açıklanacaksa, Dersim’in o günleri de, Devlet içinde Devlet olma çabaları da ortaya konulmalıdır.
Saygı Öztürk/SÖZCÜ
Yorum Gönder