a. Türkiye ile Barış Antlaşması tasarısının ilk baskısının Bölüm III, Kesim V’inde yer alan sınırlar içinde, Amerika Birleşik Devletleri’nin Ermenistan Mandaterliğini kabul etmesi için Başkan Wilson’a çağrıda bulunulması.
b. ABD Mandater olmayı kabul etmek istemiyorsa, Birleşik Devletler Başkanından, Ermenistan’ın aşağıdaki madde tasarısında belirtilen sınırları hakkında hakemlik yapmasının istenmesi.
c. Barış Antlaşmasına Ermenistan hakkında şu anlamda bir madde konulması: “Türkiye, Ermenistan ve öteki bağıtlı yüksek taraflar, Erzurum, Trabzon, Van ve Bitlis İllerinde Türkiye ile Ermenistan sınırı konusunu, ABD Başkanının hakemliğine sunmayı ve bu konudaki kararını olduğu kadar, bağımsız Ermenistan Devletinin denize çıkışı için ileri sürebileceği tüm hükümleri kabul etmeyi kararlaştırmışlardır.
Bu hakemliğe dek, Türkiye ile Ermenistan’ın sınırları bugünkü gibi kalacaktır. Ermenistan’ın kuzey ve doğudaki, yani Ermenistan ile Gürcistan ve Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki sınırları, üç Kafkas Devleti’nin kendi aralarında bu konuda bir anlaşmaya varamamaları halinde, Yüce Kurulca, Ermenistan’la Türkiye arasındaki sınırla ayni zamanda saptanacaktır.”
Fransız ve İtalyan temsilcileri bu öneriyi kabul ettiler. ABD Başkanı Wilson kendisinden talep edilen mandaterliği kabul etme izni alabilmek için 24 Mayıs 1920 tarihinde Kongreye bir başvuruda bulundu. Wilson’un teklifi uzun bir değerlendirme sonrasında şöyle devam ediyordu:
“...... San Remo’daki Konseyin çağrısına cevaben Kongrede Yürütme Organı’na Amerika’nın Ermenistan Mandasını kabul etme yetkisi verilmesini acilen tavsiye eder ve isterim. Bu öneriyi Amerikan halkının, işlemin gerçekleştirilmesine istekli olduğu inancı ile sunuyorum. Ermenistan’a duyulan yakınlık, halkımızın sadece belirli bir kesiminde değil, Ermenistan’ın yaşamının en kritik noktasından yardımları sayesinde kurtulduğu, yurdun tüm Hıristiyanlarında görülmektedir. Bu cömert halk, gönüllerinde Ermenistan sorununu kendi sorunları yapmışlardır. Anlatılması güç bir eza –cefa döneminden sıyrılmakta olan Ermenilerin yüce beklentiler ve umutlarla sarıldıkları, bu halk ve hükümetidir ve umarım Kongrede bu beklentilere gerekli biçimde cevap verecektir....” (12)
1-Haziran 1920 günü Senato 52’ye karşı 23 oyla şu kararı aldı.
“Başkan Wilson’un 24 Mayıs 1920 tarihli mesajıyla sunduğu Ermenistan Mandaterliği’nin Yürütme Organınca kabulünü, Kongre ret eder...” (13)
Bu karar Ermeni tarihi için dönüm noktası kabul edilebilir. Ermenistan’ı yaratmayı düşünen liderler Llyod George, Clemenceau ve Briand, Nitti ve Hatta Wilson ellerinden geleni yapmış, barış antlaşmasına bir Ermenistan haritası eklemişlerdi. Ermeni toplumu 40-50 yıldır verdikleri mücadelenin sonucunu elde etmek üzere bulunuyorlardı. Dünyanın her tarafındaki Ermeni cemaati büyük bir sevinç ve gurur içinde, mutlu idiler. Artık Ermenistan önünde hiç bir engel kalmamış gibiydi; çünkü nede olsa Damat Ferit ve Osmanlı Sultanı İngilizlerin avucundaydı ve her istenileni yapıyordu, yapacaktı.
Ellerinde yeterli Kara Gücü olmayan ve Türklerle yeni bir savaşa girmek istemeyen işgal güçleri için en önemli avantaj Sultan ve Hükümeti idi. “Eğer bize destek vermezseniz İstanbul’dan kovulursunuz” şantajı çok etkili oluyordu. Bu kozu ustaca kullanıp İstanbul Hükümeti’nin Anadolu Hükümeti ile mücadele etmesini ve Anadolu’daki direnci yok etmesini istediler. İmkânsız gibi görünen bu durum neredeyse Şeyhülislamın fetvası ile gerçekleşiyordu. Anadolu’nun dört bir yanında isyanlar başladı. (14) Batılıların üzerinde durmadığı bu olay, Türkler için çok büyük ölçüde tehlikeli boyutlara ulaşmıştı. Konya’da, Balıkesir – Bandırma ve İzmit Adapazarı, Bolu Yozgat, Güneydoğu Anadolu bölgelerinde gelişen isyanlar Ankara’yı da tehdit etmeye başlamıştı.
Türklerin antlaşmaya tepkisi tam anlamıyla bir şok, hayal kırıklığı ve sınırsız bir öfke olmuştu. Tevfik paşa 11 Mayıs günü anlaşmayı gördükten sonra yurda çektiği telgrafta, Yunanlıları Anadolu’dan çıkarmak için hiç umut kalmadığını ve koşulların “bağımsızlık prensipleri ile bir arada düşünülemeyeceğini, bildiriyordu. Koşulların İstanbul’da duyulmasının ardından basın, Türkiye’ye ‘İdam cezası’ verildiğini söyleyerek bir ağızdan itiraz etti. Sadrazam da, İngiliz Yüksek Komiseri de Robeck’e, antlaşmayı milliyetçilere kabul ettirmenin neredeyse ‘olanaksız’ olduğunu söylüyordu.
Paris’teki delegasyon başkanı Tevfik paşa, müttefikler, (İngiltere ve Fransa) arasında bir çatlak olduğunu fark ettiği için görüşmeleri biraz uzatmak ve bir şeyler elde etmek istiyordu. (15) Bunu fark eden işgalciler ellerindeki en büyük koz “Yunan Ordusunu” öne sürdüler. Yunanlılar 22 Haziran’da Balıkesir, Bursa istikametinde ilerlemeye başladılar. Yunan Ordusu ilerlerken İngilizlerde denizden zayıf Türk Birliklerinin direncini kırmak için, yan ve gerilerine deniz gücü ile baskı yapmaya başladı. (16) Türk müfrezeleri 30 Haziran’da Balıkesir’i, 3 Temmuz’da Nazilliyi, 7 Temmuzda da Bursa’yı terk ettiler. Bursa’nın terki Türk kamu oyunu çok yaraladı. Meclis kürsüsünün üstüne siyah bir örtü örtüldü ve Millet Meclisi üyeleri Bursa kurtarılıncaya kadar bu örtüyü kaldırmamaya yemin ettiler ve kaldırmadılar. (17) Yunan Ordusunun iştahı bir türlü tükenmiyordu 20-27 Temmuz arasında Doğu Trakya’yı işgal ederek İstanbul kapılarına dayandılar.
Batı dünyasında Yunanlıların bu kadar kolay ilerleyebileceği tahmin edilmiyor, özellikle askerler Yunanlıların üstesinden gelemeyeceği bir çıkmaza gireceği endişesini dile getiriyorlardı. Churchill bu konuda görüşünü şu sözlerle belirtiyor:
“Yunan kuvvetlerinin dikkat çekici ve ümit edilmeyen başarısı Müttefik devlet adamlarınca alkışlandı, askerler gözlerine inanamadılar, Lloyd George çok coşkulu idi. Görünüşe göre o bir kere daha haklı çıkmış ve askerler yanılmıştı.” (18)
Aslında plânın çok cüretkâr olduğunun Lloyd George’da farkındaydı. Yunan saldırısına izin verdiği zaman, çevresindekilere “Başarıya ulaşırlarsa sorun yok ama eğer bu cüretkâr davranış başarılı olmazsa, o zaman ortaya .. doğrudan kabul edilmesi gereken .. yeni bir durum çıkacaktır. Her şey önümüzdeki üç dört hafta içinde belli olur.” (19) diyordu.
Lloyd George tam bir Yunan fanatiği gibi davranıyordu. Ermenilerden çok Yunan İmparatorluğunun hayali ile yaşıyor gibiydi. Bütün ağırlığını en kritik anlarda Yunanlılardan tarafa koymaktan çekinmiyordu. Yunanistan’ın Türk milliyetçileri yeneceğine ve İstanbul Hükümetine yürekten inanıyordu. Kendisine karşı çıkan Churchill ve Mareşal Sir Heny Wilson’un protestolarına kulak asmıyor ve onlar için şu sözleri söylüyordu. “Elbette askerler Yunanlılara karşıdır... Onlar Türkleri benimser. Asker Muhafazakârdır. Türkleri desteklemek de Muhafazakârların politikasıdır. Onlar Yunanlılardan nefret eder. Muhafazakârların endişelerinden Henry, Wilson’un yaptıklarımıza bu denli karşı çıkışının nedeni budur.” (20)
Yunanlıların seri ilerleyişi nedeniyle paniğe kapılan Damat Ferit, 25 Haziran’da Tevfik Paşa’yı görevinden aldı ve İstanbul’da 22 Temmuz günü bir şura toplandı (Saltanat Şurası) ve bu sırada alınan yetki ile Osmanlı temsilcileri Hadi Paşa, Rıza Tevfik ve Reşad Halis Beyler 10 Ağustos 1920 Salı günü Paris’in Sevr (Sevres) mevkiinde anlaşmayı imzaladılar. Barış Antlaşmasının önde gelen iki Ermeni temsilcisinden biri olan Avadis Aharonyan, günlüğünde haklı olarak, Sevres Antlaşmasının imzalandığı günü “Hayatımın en mutlu günü” olarak anmaktadır. Gerçekten de bütün dünya Ermenileri ve Yunan ırkı mensupları için 10 Ağustos, Tarihlerinin en aydınlık dönemini gösteriyordu. Bu anlaşma ile Anadolu ve Trakya bölgelerinde iki yeni Hıristiyan Devlet; dev bir Yunan İmparatorluğu ve yakın bir gelecekte Doğu Akdeniz ve Baku’ye kadar genişleme şansı olan tarihin gelmiş geçmiş en büyük Ermeni Devleti doğmuş oluyordu. Osmanlı Devleti’nin yapacak hiç bir şeyi kalmamıştı. Sevre’le birlikte 900 yıla yakın süren Anadolu ve Doğu Avrupa Müslüman hakimiyetinin sonunun geldiği kabul ve ilan ediliyordu.
DİPNOTLAR:
1. Osman Olcay: Sevre Andlaşmasına Doğru, S.566-567. (SBS Basın Yayın Yüksek Okulu-1980 )
2. General Harbord’un Raporu, S.155-158, James B. Gidney : A Mandate for Armenia S.226.(The Kent State Univ.Press,Ohio-1967)
3. Aynı Eser, S.158.
4. Türk İstiklâl Harbi, VI Cilt, İÇ Ayaklanmalar (1919-1921) (Genkar Basımevi, Ankara – 1964, Kroki-i Grafik-I).
5 Sevr Entrikaları, S.237 – 238.
6. İhsan Ilgar, Milli Mücadele’de Bursa, S.42-51 (Tercüman-İstanbul -1980) Hacim Muhittin Çarıklı’nın Hatıraları, S.275-278 (Ankara –1970).
7. İkinci Harp Tarihi Semineri, İhsan Güneş, S.152 (Bildiriler –Ankara).
8. Winston S. Churchill : The Aftermath Being a Sequel to The World Crisis, S.376 (London-1944).
9. Sevr Entrikaları, S:239.
10. Aynı Eser, S.238, 251, Dip Not: 7-8.
Dr. M. Galip Baysan
Yorum Gönder