Hayatımızda neyi değiştirir bu?
Sıralayalım:
-Cebinde döviz olanı bir süre sevindirir.
-Dövizli alacağı olanı biraz sevindirir, biraz endişelendirir.
-Dövizli borcu olanı üzer.
-Dövizli hammadde, enerji alıp üretim yapan eğer yine dövizle satabiliyorsa işleri başabaş gider.
-Dövizli hammadde, enerji alıp iç piyasada TL ile satıyorsa işi zordur. Talep gerilemeyip iç fiyatlar döviz kadar yükseliyorsa durumunu kurtarır ama genelde bunlar böyle olmaz ve zarar doğar.
-Dövizle kiralanmış üretim tesislerinin maliyeti, iş yerleri ve ev kiraları hızla yükselir. Bu işler için döviz ya da döviz ile tanımlanmış ödemesi olanlar darboğaza girerler. Bu durum dayanılmaz hale gelince üretim durur, dükkânlar kapanır, ev kiraları ödenebilir olmaktan çıkar.
-Böylesi dönemlerde yeni yatırımlar yapılmaz, yenileme yatırımları ertelenir, verimi düşen yatırımlar tasfiye edilir.
-Büyük alışveriş merkezleri, finansman yapıları ve sahiplilikleri dolayısıyla kiralarını dövize bağlamıştır. Döviz artınca AVM’lerde sıkıntıya düşmeler, el değiştirmeler, batmalar görülür.
-Dövizli kredi ile alınmış gayrimenkul ve otomobillerin taksitli ödemeleri borçlusunu önce batırır, sonra bütün uzun vadeli hesaplarını altüst eder.
-Dövizli kredisi olan işletmeler ve onlara kredi açmış olan bankalar zora girer. Bu zorluk “kaldırılamaz” ölçülere geldiği zaman iflaslar, küçülmeler başlar.
-Darboğaza girme, küçülme ve batmalar zorunlu işten çıkarmalara yol açar. İşsizlerin tepkileri artar.
-Döviz artışının olumlu görünen bir iki tarafı vardır: Birincisi ihracatçıyı sevindirir; ikincisi ithal ürün pahalı- yerli ürün ucuz olunca iç pazarda yerli üretim canlanır.
-İçerde dövizin pahalılanması ihracatı cazip hale getirince iç pazara giden mal yönünü dış pazara çevirir. Bunun sonucunda dışarıya satılabilen ürünler artık daha pahalı hale gelir, geliri aynı ölçüde yükselemeyen halk malın kötüsünü almak durumunda kalır.
-Bu arada devletin vergi gelirleri düşer. Çünkü tüketim daralınca hem ithalat hem iç satışlar üzerinden alınan ÖTV, KDV gibi vergilerin hasılatı düşer. Bu düşüş tabii ki bütçeye yansır, kamu hizmetlerini görmekte sıkıntı başlar. YİD’ler (Hazineden beş kuruş harcanmadan yaptırılan Yap İşlet Devret projeleri) ortaya çıkar, insanlar devletin vatandaşı olarak “hizmet” alırken özel sektörün “müşterisi” haline gelirler.
-Devletin bazı hizmetleri askıya alınır, alt gelir gruplarına yapılan ödemeler, destekler azaltılır.
-Bazı kamusal ya da kamu destekli büyük projeler durdurulur.
-Devlet, özel sektör gibi kendisi de dövizli borç aldığı için bunları ödemekte zorlanır. Çünkü devletler yerli para ile vergi toplar, yabancı parayla borç öderler. Kurdaki artış bütçenin yerli para cinsinden yükünü arttırır. Bu yükü kaldırmak için vergi yükü ağırlaştırılmak zorundadır.
-Ödeme güçlüğü, bir devlet için de “kredi bulmada” olumsuzluklar yaratır. Bulunan kredilerin önce faizleri yükselir sonra siyasi maliyet getirmeye başlar.
Bülent Soylan
Yorum Gönder