Bir büyük kültür ve sanat ürününü algılamak ve değerlendirmek toplumların küçük kesimlerinde özel bir tutkunun, incelmiş bir insan özelliğinin ifadesidir. Adına uygarlık deniyor. Azgelişmiş toplumların cahil, hoş görüsüz, bencil ve açgözlü insanlarında buna pek rastlanmıyor.
Uygarlık, kapıları bütün insanlara açık bir dergâha benzer. Bu dergahta dünyanın bütün insanları birbirleriyle bilim, felsefe, edebiyat, sanat, musiki ürünlerini paylaşırlar. Burada paylaşılan insanlığın ortak mirasıdır. Bizim geri kalmış toplum hâlâ bu en büyük insanlık dergâhına ya da kulübüne girmeye direniyor.
İNSANLIĞIN MİRASIDIR BUNLAR
Örgütlenmiş çağdaş uygarlığın bir özelliği var: Onun sahip çıktığı mirası ellerinden geri alamayız. Bunların başında mimari yapıtlar geliyor: Mısır piramitleri, Atina Akropol’ünde Partenon, Roma’da Panteon, İstanbul’da Ayasofya, Kudüs’te Kubbet es Sahra, Roma’da San Pietro, Edirne’de Selimiye, Agra’da Tac Mahal gibi yapılar dünyanın ortak malıdır.
Fransa’da Lascaux mağaralarından başlayarak, Mısır, Mezopotamya, İran, Hindistan, Çin, Anadolu, Yunanistan, Orta Amerika’da insanlık tarihinin ortak mirası kabul edilen ve ortak insan uygarlığının malı olan yapıları, sitleri, hatta küçük objeleri geri alamayız. Vakıflara, arsa spekülatörlerine veremeyiz. Ayasofya ve benzer yapılar, arkeolojik sitler insanlığın ortak miras listesindedir. Hiçbir devletin ya da insanın malı değildir. Uygar bu evrensel mülkiyeti kabul edenlere deniyor.
Çağdaş dönemin en önemli ekonomik etkinliklerinden birinin turizm olduğunu öğrenmiş görünüyoruz. Turizm bakanımız bile var. Fakat turizmin otel ve lokanta açmak ötesinde daha önemli bir işlevi var: İnsanı yabancı toplumlarla buluşturan bir uygarlık mekanizması olarak çalışıyor. Bizim turizmciler bunun lokanta aşamasını geçemediler.
Ayasofya gibi dünya malı olmuş dünyanın en büyük yapıtını camiye çevirmeye çalışmak, altın yumurtlayan tavuğu kesmek anlamına gelir.
İLKEL İSTEK, ANITI TUTUKLAMAK İSTİYOR
Turizm kültüre ekonomik değer kazandırdı. Bu bağlamda sanat ve mimari, yabancı toplumların geçmişlerinin ürünü olarak, insanların ortak tarihlerini öğrenmelerine, estetik ve duygusal alanda birbirlerine yakınlaşmalarına olanak veriyorlar. Yüz bin cami yaptırmış olan bir toplum, şimdi, ilkel bir istekle Ayasofya’yı cami yapmak istiyor. Bu dünyada 2.5 milyar insanın en saygın anıtlarından birinin tutuklanması anlamına gelir. Kudüs’te Kubbet esSahra Yahudiler tarafından işgal edilirse Müslümanlar ne hissederlerse dünya da Türkler için onu hissedecektir. Bunun ekonomik ve politik sonuçları beklemedikleri kadar yıkıcı olabilir. Özellikle Türkiye’nin bu günkü demokratik(!) ortamında. Bu kadar ilkelleşmek için bizi dürten bir şey mi var?
Sevgili Okuyucular,
Toplumlar dünya insanlarıyla bölüştükleri değerler arttıkça uygar dünyaya katılıyorlar. Bizim toplum dışarıda gerçekten kalmak istese ve dış sömürünün hepsine hayır dese belki kültürel bağımsızlık diye bir konu da tartışılabilir. Ama yediklerini bile ithal eden, yaşamak için elini dışarı açmış adamların bu istekleri sadece ilkelliktir. Bu ilkelleşme kendisiyle birlikte başka hastalıkların da semptomudur. Biz dünyayı dışlıyoruz. Fakat dünyadan dışlanıyoruz.
Türkiye tarihinde ara sıra su yüzüne çıkan ‘Ayasofya’yı camiye çevirme nöbeti’ ilkelleşme grafiğinin yükseldiği dönemlerdir. Bu bağlamda kamuoyunun uyanması gerekiyor. Camicilik oyunu çağdaş toplumların terk ettikleri bir tavırdır. Bu gerici gösteride direnmektir. Arabaya, telefona, uçağa, televizyona, internete, yabancı silaha, NATO’ya ihtiyacınız var. Sömürülmeye de ihtiyacımız var mı? En lüks arabalar için kuyruğa girip, ülkeyi Abdülhamit dönemine geri götürmek hayal bile değildir. Önce takke ve şalvar da gerekli mi diye düşünmek gerek.
Bu konularda karar vermeyi bir tür sandık hakkı görenlerin kendilerine ‘Biz dünyayı insanlarla paylaşmak istiyor muyuz, yoksa yeni bir fetih dönemine mi dönüyoruz?’ diye sormaları gerek! Sonra bu fetihlerin parası bize kredi olarak verilir mi, diye düşünmeleri gerek. ‘Bu dünya bize mi ait?’ diye sorabilirler. Uygar dediğimiz toplumlar bunun yanıtını vermişler:
Tarihte insanın yaratıcılığını tanımlayan bütün düşün ve sanat yapıtları insanlığın ortak malıdır. Ne bir ulusun, ne bir devletin ne de bir hükümetin malı değildir.
Uygarlık düzeyi daha yüksek, dünya egemeni olanlar, daha iyi eğitildikleri, daha çok ürettikleri ve hep onlara borçlu olduğumuz için her dediklerini yaptığımız, üniversitelerde dillerini kullandığınız toplumlar Ayasofya’yı insanların ortak mirası sayıyorlar. Yani bizim değil. Hâlâ ‘Ayasofya ‘ya kelepçe vurabiliriz’ sanmayınız.
Bu, uygar dünyanın bizi dışlaması için sandığınızdan daha önemli bir sebeptir. Benzer davranışların giderek biriktiğini değerlendiren bir uluslararası kamuoyu oluştu. Türkiye dünya nüfusunun yetmiş beşte biri. Bizi her an çökertebilecek bir dış borcumuz var.
Karşımıza durmadan dünya uygar kamuoyunu alan yanlış kararları hangi cehalete borçluyuz?
Çağdaş dünyanın içinde miyiz, dışında mı? Dışarı atılmak üzere olmayalım?
Bunun bir dünya mirası üzerinden olması da düşündürücü!
Doğan Kuban/Bilim Teknoloji/Cumhuriyet
Yorum Gönder