F. Tuğçe Arıkan,(1) Tonguç’un çalışmalarını, eğitim anlayışı ve bazı ayırt edici yönlerini anlattı. Dr. Niyazi Altunya ve bazı katılımcılar Tonguç'u değişik yönleriyle ele aldılar.
Tonguç Baba’yı anarken Emekli Eğitimci Dr. Niyazi Altunya konuşmasında şunları söyledi:
İnönü’yü Öpünce Soruşturma Açıldı
Emekli Öğretmen Fatma Tazebay İnönü zamanı ile ilgili şöyle bir ilginç anısını anlattı;
-İnönü zamanında, başbakanken Polatlı’da ben öğretmendim, Polatlı’ya ilk defa atanmıştım. O sıralarda İsmet İnönü Polatlı’ya gelecek diye bir söylenti oldu ve sonra İnönü Polatlıya geldi. Ben de yeni öğretmendim, İnönü’yü karşılıyoruz, İnönü bize dedi ki, “el öpmek yok”; o zaman ben de sarıldım öptüm. (Salondan bayanlardan “ooo”sesleri) “ondan sonra, olay bu kadar. Orası o zamanlar küçük bir yer, herkes tanıyor, genç bir öğretmen. Ondan sonra ben yollarda yürürken hep laf atıyor oğlanlar. “80 yaşındaki adama şapur şupur, bize de yarabbi şükür”. Tövbe estağfurullah, şu veletlere bak.
Aradan birkaç gün geçti. İlköğretim müdürü bana soru açtı. Demirel zamanı, ondan sonra; soruda diyor ki, “Siyasi bir kişiye yaklaşarak onu öptüğünüz görülmüştür, bir öğretmen olarak bu tavrınız memuriyete uyumlu değildir”, diye bir şeyler yazmış. Ben hiç bir şey bilmiyorum ki, yeni öğretmenim, cahilliğim üstümde.
Ben, bu resmi yazıya şöyle bir cevap yazdım, “ben İsmet İnönü’yü tarihi bir kişi olarak, bir devlet adamı olarak sarılıp öptüm, siyasal bir eğilimle ilgisi yoktu, benim davranışımın” diye yazdım. Onlar da bunu kabul ettiler, onlar da sert bir şey yapma niyetinde değillerdi. Benim başımdan böyle bir şey geçti, ondan öyle sıyırdık”.
Orada ilköğretim müdürü soru açmakla işgüzarlık yapmış, diye söylendiler.
Ulusal Eğitim Derneği Başkanı Nazım Mutlu başkanlığında etkinlik yürütülürken, Tonguç, eğitim devrimcileri, Atatürk, şehitlerimiz anısına saygı duruşu ve sunumcuyu tanıttıktan sonra, konuşmalara geçildi.
Tuğçe Arıkan konuşmasında şunları söyledi:
Burada emekli Eğitimci Dr. Niyazi Altunya’ya söz verilip özgeçmişi hakkında bilgi istendi. Niyazi Altunya Eğitimci Tonguç’un öz geçmişi konusunda şunları söyledi:
“- Tonguç hakkında oğlu Engin Tonguç’un yazdığı 800 sayfa, Tonguç’u tanımak için temel kitap bu. Bu kitap’ta da, Aziz Nesinden, Yaşar Kemal’e Cevat Fehmi Başkurt gibi yazarlar, “Tonguç Baba” diye yazılar yazmışlar. (Başaran’dan Tonguç Baba diye bir şiir okudu. Dört sene er olarak askerlik yaptırdılar, eşi intihar etti, oraya buraya sürüldü, bir aile dramı yaşattılar)
Tonguç bir göçmen ve bir köy çocuğu, büyük bir düşünür, çok şey okumuş. Batı ve Türk eğitimini biliyordu. İş eğitimi konusunda bilgi becerisi yanında Batı’nın sanayi devriminin metotlarını Türk köylüsüne uyguladı. Köylüden bir şeyler yarattı. Köyde demokrasinin olabileceğini, eğitimin hem kuramında bu topluma uygulanabileceğini kanıtlamış birisi idi Tonguç. Tonguç’un sınıf bilincini kaybetmemiş olması, Tonguç bir köy çocuğudur ve Rumeli’de bu gün Bulgaristan’da kalan Silistre’nin Tatar Atmaca köyünde doğmuş bir çiftçi çocuğu, okuma hasretiyle yanan ama babası tarafından okutulmak istenmeyen, ama annesinin yardımıyla okutuldu. Ankara’ya geldiğinde 21 yaşındadır. Yazdığı bir dilekçe ile Maarif Nazırı Şükrü Bey’in karşısına çıkar, “göçmen çocuğuyum okuma istiyorum”, der.” Şükrü Bey bunu Kastamonu öğretmen okuluna gönderir. Birinci Dünya Savaşı başlamıştır. Ne denizden, ne karadan gitme olanağı yoktur. Günlerce yürüyüşten sonra Kastamonu’ya varır. Bu yürüyüş, ilk defa Anadolu’ya geldiği için Anadolu’yu tanıma olanağı veriri. Daha sonra 9150 köyü gezerek bu tanıma daha çok gelişir. O dönem öğretmen okulunda başarılı olan 20 kişiyi Almanya’ýa gönderiyorlar, pedagoji öğrenimi için. Bir süre sonra mütareke imzalanır, hem Almanya çökmüştür, hem müttefikleri. Altı ayda Almanca öğrenir, çokça Almanca kitap okur, çeviriler yapar. Daha sonra Almanya’ya birkaç defa gidip gelir. Tonguç Babamızın yüksek öğrenim diploması yoktur. Buna rağmen bilgi donanımı bakımından çok güçlü olduğunu gördüm. Bize eğitim sosyolojisini dize bastıran kişidir. İsmail Hakkı Baltacıoğlu Tonguç’n da öğretmenidir. Köye giderek, araştırma ve gözlem yaparak sosyolojiyi bize suna kişidir.
Şükrü Bey Maarif Nazırı, İttihatçıların en uzun yıl bakan olarak yapan Maarif Nazırıdır. Emrullah Efendi’nin ölümünden sonra getirilir. Üniversite reformu yapmak için çaba gösteriri, 20 tane Alman profesör getirir, 1933 de tekrar bu yola dönülecek. Kabına sığmayan bir adam ve Cumhuriyet hükümeti valilik filan verip itibar vermek istedi ise de İzmir Suikastına katıldığı için idam edilir. Tonguç da çok üzülür, onu okula kaydeden bakandı, çok yetenekli, çok bilgili olan birisi, Tonguç’un bu sınıfsal kökeni.
Bu gördüğü eğitim kısadır ama kendini yetiştirmiştir. Sadece o değildir, bizim Fuat Köprülü, büyük bir tarihçidir, politik hayatı bir yana. O da öyledir üniversiteyi bitirmemiştir; Nurullah Ataç, bitirmemiştir. Ama bunlara kimse diplomasını sormaz, bunlar cumhurbaşkanı adayı olmadıkları için, diploma filan gerekmiyor (Burada salondan gülüşmeler) İyi yetişmiş kişiler, bir yönü bu.
“
Tonguç Baba Köy Enstitülerinin Mimarıdır
Bir de ülke gerçekliğini sürekli göz önünde tutması. Daha önce de köye öğretmen, sağlık memuru, tarım memuru yetiştirilmiş. Ama köye gitmemişler, giden de tutunamamıştır. Çünkü kendisi köyde yaşayacak” diyen yasa olmayınca hizmet de verilmemiş. Bu gerçeği her yönüyle, sadece kadar basit değil, iyi bir örnek, köy araştırmaları, incelemeleri ile bunları desteklemiş. Zaten ömrünün çoğu köylerde geçmiş, genel müdürken de öyle.
Tonguç’un bir de sanat eğitimcisi oluşu, gözden kaçar. Tonguç resim iş öğretmeni ressam değildi. Kurguladığı eğitim düzeninde sanat vaz geçilmeyecek bir şeydir. Mektuplarında da vardır. Köy Enstitülerinin hayatına sanat, müzik sinmiş oluyor; gündüz inşaatlarda çalışan çocuklar ara verdiklerinde müzikle uğraşıyorlar, mandolin keman çalıyorlar, zeybek, horon oynuyorlar. Müzikten başlayarak sanatın her dalında uğraş veriyordu enstitüler. Tonguç bunların hepsiyle ilgilenir. Aşık Veysel, Ali İzzet Özkan gibi halk şairleri enstitülerde usta öğretici olarak görevlendirilirdi. Böylece sanatın ve iş yaşamının her insanda yaratıcı gücünü ön plana çıkarmak için her türlü çabayı gösterdi”.
Tonguç’un Köy Enstitüleri, öğrenciler, köy gibi konularda öteki etkinliklerinden sonra
Öğretmen Tuğçe Arıkan sunumuyla konuşmasını şöyle devam sürdürdü:
Ben bu gün Tonguç’un canlandırma ve iş odaklı konularına değineceğim. Tonguç’un gezi yazıları, gezi notları, genelgeleri, kanun tasarıları mektupları, kültür sanat anlayışı, köy enstitüleri başlı başına bir mucizedir. Derslerine mi, binalarına mı, ders programına mı bakalım, oradaki misafir yabancı insanlara mı, tarihsel olayları bütünlüğü içinde gerekçeleri ile anlatılması, incelediği kitaplar, hepsi başlı başına incelenmesi gereken konular.
Bunlardan iki tane unsura yönelmeyi düşünüyorum. Oğlu Dr Engin Tonguç’un babası hakkında, en çok heyecanlandıran yer köy enstitülerine bağlı kalmadan sadece Tonguç’ a bağlı kalarak İsmail Hakkı Tonguç üzerinde durmak istiyorum.
Bu arada oğlu Dr Engin Tonguç’un perdeden görsel dinletisi konuşması sunuldu. “Tonguç’un çocuklarını yetiştirmeyi, tohuma, tohumu toprağa ekmeyi, büyümesine izlemeye, ürün vermesine benzetiliyor. Ayrıca öğrencilerin deneysel öğrenme, katılım, yönlendirilmiş katılım, sosyal hareketleri öğrenme, bağlam içinde öğrenme bunların hepsinin toptan 90 yıl önce harmanlandığını, yapıldığını biz de duygulandığını, bu ortamların hepsini görüyoruz. Tonguç’un kurduğu, uygulama yaptığı köy enstitüleriyle bir serçiçeğe benzetiyor Engin Tonguç. (Engin Tonguç, görsel sunumda şunları söylüyordu): “Köy Enstitüleri Dünyada Tek; insanlık kurtulacaksa Köy Enstitüleri gibi kurumlar gerekli. Bunu eğitimcilerimiz, büyüklerimiz sağladılar, sağlamışlar, fakat kaybettik”.
1893 de doğan Tonguç 1909 da İstanbul’a geliyor, sekiz kardeşinin de en büyüğü. Tonguç soyadını en büyük evlat anlamına geliyor, en büyük erkek güçlü evlat anlamına geliyor. “Benim küçük Tonguç’um” diye severmiş dedesi zaten. 34 yılında soyadı kanunu olduğunda kendisine “Tonguç” soyadını alıyor.
Onun toprağa verildiği gün, Cebeci’de, eve geliyorlar Tonguç ve arkadaşları, Emek’teki İsmail Hakkı Tonguç’un evine geri geliyorlar. Evde bakıyorlar yeni yazılar, Eğitim bakanlığına, 1960 ihtilalından sonra, yeni anayasa için, daha o halde de hala notları var, o notlara dayanarak son ana kadar sorunlarla ilgilenmiş.
Tonguç’un son yazısında eğitimin zorunlu ve parasız olması vurgusu var. Bu okullarda eğitim hakkına vurgu yapıyor, eğitime katılan her öğrencinin çağdaş, laik, okullarda uygulayacak öğretmenlere kavuşma bu öğretmenlerden her vatandaşın yararlanma hakkına sahiptir, şeklinde kalem aldığı yazısı var.
Engin Tonguç’un da yazdığına göre, babası İ.Hakkı Tonguç’un vefat ettiği masanın üstünde bırakılan metin, uzun bir metin, gönderiyorlar arkadaşları yeni anaysa yapanlara ama yeni anayasaya eğitimle ilgili yeni bir unsur da girmiyor. İsmail Hakkı Tonguç’un bu yazısı girmediği gibi herhangi ilerici bir hüküm de girmiyor. Fakat çocukluğundan itibaren farkında olduğu eğitimle ilgili sorun içinden çıktığı sorun varmak istediği bir amaç.
17 kitap yazmış 17 kitabın içinde kendisinin de anlatım tarzı üçgenler ve piramitler, Hürrem Arman’ın da kitabının da piramit olmasının da tabi bir ilgisi olsa gerek. Benim sunumumda da böylesine bir üçgen var. Üçgen içinde eğitim anlayışının nasıl olması gerektiği, içinde nelerin olması gerektiği, anlattığı üç ayrı kitap yazmış zaten. Kitapları arka arkaya incelediğimizde, görüyoruz ki iş ve meslek terbiyesinde eğitim bilimi anlayışını anlatmış. Köyde eğitim nasıl bir eğitim olacak ve eğitim yoluyla canlandırılacak köy nasıl olmalıdır, köyde nelerin olması gerektiğini anlatan. Tabi 1920 lerde Kemalist ve Cumhuriyet ikisinden gitmesi Tonguç’un köy okullarının önemini de artırmıştır. Ulusu aydınlatma ve çağdaşlaştırma ülküsü olan öğretmenler toplumsal dönüşüm sağlayacak ve bunların tohumunu ekeceklerdir.
Mahmut Makal’in bir videosunda şöyle diyor: “Köy enstitülerinin niçin kurulduğunu ne yapmak istediğini bize bir cümleyle anlattı sanki, Tonguç’la benim aramda geçen bir şey, Öğretmenimiz Mumtaz Sayın Yurt Bilgisi öğretmeni, ders Yurt Bilgisi, öğretmene bir dakika, sen otur, ben çocuklarla ilgileneceğim. Tonguç beni kaldırdı, ben de köyede biraz çekincem var. Öyle umulmadık, tanınmadık insanların karşısında biraz sıkılırım, sesim bile değişir. Orada sesim de çıkmadı, Tonguç döndü öğretmene dedi ki, çocuğu kusurlu saymıyorum, size düşen iş bunları konuşturmaya alıştırmak, düşünmeye alıştırmak ve düşündüğünü söylemeye alıştırmak. Yedi asırdır sustukları için bunu yapmanız gerekir. Köy enstitülerindeki temeli sanırım bu. O düşünmedim, bir ay sonra, iki sene sonra düşünmüşümdür. Bunu hiç unutmadım”.
Toplumsal dönüşüm ve dönüştürme konusunda, dönüştürme toplumsal özgürlüğün bilinçlendirme özgürlüğünün,
Bu kuramlar daha sonra bir kuramcı tarafından sunuluyor. Tonguç’un farkı, kurguyu yaptıktan sonra da altını çok başarılı bir şekilde yine tek başına, kimi yöntemleri, sınıf içi etkinlikler, sonuçlar, hedefler öğrencinin görevi, öğretmenin görevi, yoklamalar, notlar, notlandırmalar, vs hepsini ele aldırmasından dolayı Tonguç, had safhada iş okulu, iş eğitimi kavramı, çoktan dönüştürücü öğrenmeyi, pratik etmiş bir eğitimcimizdir.
Bu bağlamda eski okul ve yeni okul kavramlarını karşılaştırma sürdürüyoruz. Eski okul fikrini ilköğretim Genel Müdürü olunca bakana rapor olarak sunuyor. Ve kafasındaki geleneksel okuldan mezun olan sanayi devrimine hizmet eden, sanayiye hizmet eden bir çocuk değil, yapay bir okulda enseden yapan bir öğrenci değil; daha doğru merkezden ders yapılıyor, öğretmen merkezli, durmadan laflarla anlatılıyor, birisi laf da söylüyor. Öğrencide onaylama prosedür. Doğa işbölümü olan, yaparak öğrenilen, öğrenci merkezi, düzlem ve deneye dayanan, özgür düşünce bir eğitimden bahsediyoruz, tabi eğitim kavramı okulunda nüfusunun yüzde 80 i öyle olması, ilköğretim çağına gelmiş, ancak. Fireye yara. Bu yeni okul, demiştik. Bu yeni okulda enseden eğitimi poşu gibi eşyaları laflarla anlatılıyor, birisi dinliyor, birisi laf söylüyor. Öğrencinin onaylayıcı pozisyonu var.
Yeni okulda ise, doğal işbölümü olan yaparak öğrenilen öğrenci merkezli, gözlem ve deneye dayanan özgür düşüncenin olduğu bir eğitimden bahsediyoruz. Tabi bu eğitim kavramının bu yeni okulun da, nüfusunun yüzde 80 inin ilköğretim sorununun olması zamanlarda çeşitli sebepleri var, kentteki öğretmenler gelmiyor, gelseler de köye kalmıyor. Ancak çok kısaca söylersek, köye faydalı bireyler ancak köyün içinden çıkan bireyler olacak.
Bu yeni okul enseden eğitim yapan değil, ezberci değil, öğretmen merkezli değil önürdeşme-rekabetçi bu gün eleştirel ekonomi dergisinde rekabetçi diye bahsettiğimiz kavramların tabi ki eleştirisini o zamanlar kendisi de yapmış, rekabet etmek yerine yardımlaşan bir öğretim sisteminden bahseden yazıları var. Hem öğrencinin hem öğretmenin kendi kendisinin yetiştirdiği, yani öğretmen olarak Köy enstitüsünden mezun oldunuz köye gittiniz, sizin hala kendinizi yetiştirme göreviniz ilerletme göreviniz var. Yaşamın kendisinde yaşamla beraber bütünleşen bir okuldan bahsediyoruz. Dolayısıyla kurguladığı, incelediği, fırsat kolladığı ve uygun zamanlarda bakanlara sunduğu yazılar raporlar gösteriyor ki, Tonguç gerçekçi bir eğitimci. Bir imkânsızın, bir ütopyanın peşinden koşan bir eğitimci değil. Bu özgünlüğü aynı zamanda bizim de doktora programlarımızda eleştiren, eleştiren pedagoji burada da birçok anlatımlar yapıldı. Kavramıyla da ilişkili, 90 yıl önce Tonguç’un eğitim anlayışının içinde olduğunu görüyoruz”.
Fakat Tonguç olayları daha bütünsel daha detaylı aldığı için daha özgün bir eğitimci”.
Sunumdan sonra karşılıklı soru ve tamamlamalarla Tonguç’u anma günü sona erdi.
Cevat Kulaksız
Cevat Kulaksız
SONNOTLAR
İsmail Hakkı Tonguç Kimdir?
İsmail Hakkı Tonguç; (Bulgaristan/Silistre 1897 – Ankara 1960). İstanbul Erkek Öğretmen Okulu’nu bitirdi (1918). Almanya’da öğretmenlik uzmanlığı için çalıştı. Birçok ilde çalıştı (1919-1925) resim-iş öğretmenliği), MEB Pedagoji Müzesi’ni örgütledi, yönetti (1926-1935), en önemli etkinliğini daha çok İsmet İnönü’nün cumhurbaşkanlığına rastlayan yıllarda ve ona kabul ettirdiği ilkeler doğrultusunda Köy Eğitmenleri tasarısını (1936) uygulatıp Köy Enstitüleri’ni kurmakla gösterdi (1936-1946, İlköğretim Genel Müdürlüğü). Köye emek vermekten kaçmayacak köy çocuklarını iş içinde eğitip çok işlevli öğretmenler haline getirmeyi amaçlayan bu çalışmalar, Türkiye Cumhuriyeti tarihindeki en önemli eğitim atılımı sayıldı, politik kargaşanın din sömürüsünün ön plâna çıktığı yıllara kadar (1940-1946) yurdumuzda kurulan Köy Enstitüleri verimli ve güçlü bir insan kaynağı oluşturdu. Saffet Arıkan ile Hasan Ali Yücel’in eğitim bakanlıklarına rastlayan bu yıllarda yirmi kurum örgütlendi (% 50 kuramsal ders, % 25 tarımla ilgili, % 25 teknik alanlarda). Partiler çekişmesi sırasında bu görevinden alınarak geri plâna itildi (Talim ve Terbiye Kurulu Üyeliği 1947-1954) emekli oldu.
Başlıca eserleri: İş ve Meslek Terbiyesi (1933), Almanya Maarifi (1934), Köyde Eğitim (1938), İlköğretim Kavramu (1946), Eğitim Yoluyla Canlandırılacak Köy (1947), İş Eğitim İlkelerine Göre Hazırlanmış Öğretmen Ansiklopedisi (1949), Öğretmen Ansiklopedisi ve Pedagoji Sözlüğü (1953), Pestalozzi Çocuklar Köyü (1960) vb.
Tuğçe Arıkan Kimdir? 1968 Ankara doğumlu. İlkokulu Çanakkale’de, Ortaokul Liseyi Çanakkale’de bitiren Arıkan H.Ü. İngilizce Bölümünde öğrenimini bitirdikten sonra 1993 Yüksek Lisansını ODTÜ İngilizce öğretmenliğinde yaptı. AÜ. Eğitim Bilimleri Fakültesi Yetişkin Eğitimi ve Yaşam Boyu Öğrenme Bölümünde Doktora programında tez aşamasında olan Tuğçe Arıkan Bir taraftan da İngilizce Öğretmenliği yapmaktadır, 20 yıldır. İlgi alanları Köy Enstitüleri Tonguç, Öğrenme Kuralları, Yetişkin Eğitimi gönüllülük.
Yorum Gönder