Hasan Ali Yücel’den anılar

Hasan Ali Yücel’in 26 Şubat 61. ölüm yıldönümü anısına saygıyla.
“Batıya yönelmek, fikirden korkuyu kaldırmakla başlar”. Hasan Ali Yücel

Hasan Âli Yücel (17 Aralık 1897, İstanbul- 26 Şubat 1961, İstanbul), Türk felsefe öğretmeni, eski Millî Eğitim bakanı, Köy Enstitüleri'nin kurucusudur. Hasan Âli Yücel, 17 Aralık 1897'de İstanbul'da doğdu. Baba tarafından Posta Nazırı Göreleli Hasan Ali Efendi'nin, anne tarafından ise Japon sularında batan Ertuğrul Fırkateyni süvarisi deniz Albay Ali Bey'in torunudur. Babası Ali Rıza Bey, annesi Neyyire Hanım'dır.[1] Eğitim yaşamını sırasıyla Mekteb-i Osmânî, Vefâ İdâdîsi, Cağaloğlu Darülmuallimîn-i Aliyye (yüksek öğretmen okulu) okullarında sürdürdü. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü'nü bitirdi ve 19 Aralık 1922'de öğretmenliğe başladı. 12 Temmuz 1932 tarihinde Türk Dili Tetkik Cemiyeti'nin kurulmasıyla Hasan Âli Yücel etimoloji kolu başkanlığına getirildi. 1935 yılında Cumhuriyet Halk Partisi'nden İzmir milletvekili olarak meclise girdi ve art arda dört dönem milletvekilliği yaptı.

Oğlu Şair Can Yücel, babası için "Hayatta ben en çok babamı sevdim" başlıklı bir şiir yazmıştır.
Hasan Ali Yücel, (17 Aralık 1897-26 Şubat 1961) Türk Devrimlerinin, yaptığı 8 yıllık Millî Eğitim Bakanlığı ile en seçkin devrimci bir Türk aydını idi. 28 Aralık 1938 de Millî Eğitim Bakanlığına getirilen Hasan Ali Yücel 5 Ağustos 1946’da istifa edinceye değin Türk Milli Eğitim Tarihine çok önemli katkıları olmuştur. İsmail Hakkı Tonguç’la birlikte Köy Enstitülerini açmakla eşsiz hizmette bulunmuş.
Ankara’da “fen ve tıp fakültesi’nin kurulması, Yüksek Mühendis Mektebi’nin İstanbul Teknik Üniversitesi’ne, Musiki Muallim Mektebi’nin Devlet Konservatuarı’na dönüştürülmesi, Tercüme Bürosu’nun açılmasıyla dünya klasiklerinin Türkçeye çevrilmesi, İnönü Ansiklopedisi’nin hazırlanması, Türkiye’nin UNESCO’nun 20 kurucusu üyesinden biri oluşu gibi birçok önemli çalışmanın altında onun imzası vardır.

Yücel’in ölümünden birkaç gün önce

21 Temmuz 1946’da yapılan seçimlerden sonra C. Halk Partisi’nde değişimler olmaya başlar. Hasan Ali Yücel’e yönelen eleştiriler artar. H. A. Yücel 5 Ağustos 1946’da Millî Eğitim Bakanlığı görevinden istifa eder. Gericilerin “komünist yuvası” olarak nitelendirdikleri Köy Enstitülerinin ders içeriği değişir. H. A. Yücel Halk Partisi’nin yayın organı olan Ulus gazetesinde yazılar yazmaya başlasa da varlığından rahatsız olanların eleştirileri yükselir. Bir süre sonra yazılar yayınlanamaz, yazılarının neden yayınlanmadığını sorunca, “İnönü’nün talimatı olduğu” söylenir. Bunun üzerine H. A. Yücel 21 Kasım 1950 de partisinden (CHP) istifa eder. 1952’de Cumhuriyet’te, sonra da Dünya gazetesinde yazmaya başlar. Yücel, UNESCO toplantısına katılmak için Ankara’dan İstanbul’a gittiğinde, Tevfik Sağlam’ın evinde kalp krizi sonucu 26 Şubat 1961 sabahı yaşama veda eder. Devrimlerin aşınmasından, Halkevlerini depo, karakol, devlet dairesi olarak kullanılmasından rahatsız olduğunu söyler ve üzülür. O sıralardayazıp cebine koyduğu bir kâğıdı çıkarır bir satır okur:  “Garbe (Batıya) yönelmek nedir? Garbe (Batıya) yönelme, fikirden korkuyu kaldırmakla başlar.”

Bu sözüyle, düşünce fikir ve ifade hürriyetinin önemini vurgular.(1)

Yaşamı Hasan Âli Yücel, 17 Aralık 1897'de İstanbul'da doğdu. Baba tarafından Posta Nazırı Göreleli Hasan Ali Efendi'nin, anne tarafından ise Japon sularında batan Ertuğrul Fırkateyni süvarisi deniz albay Ali Bey'in torunudur. Babası Ali Rıza Bey, annesi Neyyire Hanım'dır.[1] Eğitim yaşamını sırasıyla Mekteb-i Osmânî, Vefâ İdâdîsi, Cağaloğlu Darülmuallimîn-i Aliyye (yüksek öğretmen okulu) okullarında sürdürdü. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü'nü bitirdi ve 19 Aralık 1922'de öğretmenliğe başladı. 12 Temmuz 1932 tarihinde Türk Dili Tetkik Cemiyeti'nin kurulmasıyla Hasan Âli Yücel etimoloji kolu başkanlığına getirildi. 1935 yılında Cumhuriyet Halk Partisi'nden İzmir milletvekili olarak meclise girdi ve art arda dört dönem milletvekilliği yaptı.
Oğlu Şair Can Yücel, babası için "Hayatta ben en çok babamı sevdim" başlıklı bir şiir yazmıştır.

Bakanlık dönemi: 28 Aralık 1938'de Hasan Âli Yücel, 2'nci Celal Bayar hükûmetinde Millî Eğitim Bakanlığı'na getirildi. Üniversite reformu (Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi'nin kurulması, Yüksek Mühendis Okulu'nun İTÜ'ye dönüştürülmesi ve Ankara Tıp Fakültesi'nin kurulması), Köy Enstitüleri'nin kurulması,[4] dünya klasiklerinin Türkçeye çevrilmesi ve ilk resmî ve telifli Türkçe ansiklopedi olan İnönü Ansiklopedisi'nin ön çalışmaları, hep onun bakanlığı döneminde gerçekleşmiştir. 1942 yılında kendisine bir suikast girişimi düzenlenmiştir.

20 Mayıs 1940'ta Devlet Konservatuarı’nın kurulması, Türkiye'nin UNESCO'ya girişi onun çabaları sonucunda olmuştur. Dört yıllık çabaları sonucunda 25 Haziran 1946'da Üniversiteler Yasası çıkartılmıştır. "Bu yasayla, yükseköğretim kurumlarının bakanlıkla olan "sıkı bağı" önemli ölçüde gevşetilip mevcut kuruluşlar yapısal bir bütünlüğe kavuşturularak üniversiteye organik bir karakter kazandırılmıştır. Bu yasanın getirdiği bir başka sonuç ise "dışarıdan gerilim" yerine "içeriden denetim “in getirilmiş olmasıdır. Ankara Üniversitesi de bu yasanın sonucu olarak kurulmuştur."

Son yılları:

5 Ağustos 1946'da 7 yıl 5 ay sürdürdüğü bakanlık görevinden istifa ettikten sonra gazetecilik görevine geri döner; Ulus'ta yazılar yayınlar, 21 Kasım 1950'de, söz konusu gazeteyle ilişkisi bozulunca, Cumhuriyet Halk Partisi’nden de ayrılır, politik hayatını noktalar.
1950-1960 arası yıllarda Cumhuriyet gazetesinde "Köşemden" başlığı altında yazılar yazar, yurtdışı gezilere çıkar; Kıbrıs ve İngiltere gezilerinden sonra izlenimlerini, düşüncelerini Kıbrıs Mektupları ve İngiltere Mektupları adıyla yayınlar. Bir süre İş Bankası Yayın İşlerini yönetir, 1960'ta bu görevini bırakır.

Ölümü:

Hasan Ali Yücel; 26 Şubat 1961 sabahı, İstanbul'da misafir olarak kaldığı Prof. Dr. Tevfik Sağlam'ın evinde kalp krizinden yaşamının en verimli yaşında iken 63 yaşında vefat eder. Cenazesi, 3 Temmuz 1943'te açılışını yaptığı İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları Kliniği'nden alınarak Ankara'ya getirilir. Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi’nde katafalka konulur ve 2 Mart'ta büyük bir törenle Cebeci Asri Mezarlığı'nda toprağa verilir. Türk aydınlanmasının en seçkin Bakanı Hasan Ali Yücel’e saygıyla rahmet olsun.

“Vatanın dağlarında, bayırlarında, kırlarında hatta en ücra yerlerde kendi başına açıp solan çiçek bırakmayacağız”. Hasan Ali Yücel. Yani -bütün çocuklarımızı okutup yetiştirip aydınlatacağız- anlamında.

 

Bazı eserleri:

1929: Sûrî ve Tatbikî Mantık
1932: Goethe: Bir Dehanın Romanı
1936: Fransa'da Kültür İşleri
1938: Türkiye'de Ortaöğretim
1947: Davam
1950: Hasan Âli Yücel'in Açtığı Davalar ve Neticeleri
1952: Mantık Dersleri
1956: İyi Vatandaş İyi İnsan
1957: Edebiyat Tarihimizden
1958: İngiltere Mektupları
1960: Hürriyet Gene Hürriyet cilt 1
1961: Allah Bir
1964: Hürriyet Gene Hürriyet cilt 2
1970: Atatürk (Salih Omurtak ile)
1974: Kültür Üzerine Düşünceler
1990: Geçtiğim Günlerden
1998: Hürriyet Gene Hürriyet cilt 3
1998: Pazartesi Konuşmaları
1998: Dinle Benden
Hakkında yazılan kitap (2)

Cevat Kulaksız kulcevat599@gmail.com
Son notlar

(1) Bir Aydınlanma Devrimcisi Hasan Ali Yücel’in ardından Cumhuriyet 26.2.2024 sf. 2

(2) https://tr.wikipedia.org/wiki/Hasan_%C3%82li_Y%C3%BCcel#Baz%C4%B1_eserleri